Zaproszenie na wykład

Wykład pt. "Ks. Walenty Barczewski i jego związki z Powiślem"

Serdecznie zapraszamy na wykład pt. "Ks. Walenty Barczewski i jego związki z Powiślem", który wygłosi dr Jan Chłosta. Odbędzie się on 22 października o 17.00 w sali czekoladowej Sztumskiego Centrum Kultury.

Po wykładzie będzie można też nabyć książkę: Piśmiennictwo polskie w XIX i XX stuleciu nie tylko na Warmii napisaną właśnie przez Barczewskiego, a opracowaną przez Jana Chłostę. W publikacji można znaleźć informacje dotyczące naszego regionu, gdyż znajduje się tam tekst: "Geografia Sztumskiego Powiśla". Zachęcamy też do przeczytania recenzji, która znajduje się w ostatnim numerze "Prowincji".

Recenzja napisana przez Andrzeja Lubińskiego

Szlacheccy właściciele ziemscy w województwie malborskim w okresie I Rzeczpospolitej - wykład

Na zaproszenie TMZS przyjechał do Sztumu toruński wykładowca dr hab. Wiesław Nowosad, który opowiedział o szlachcie województwa malborskiego w I Rzeczypospolitej. Wykład niezwykle zainteresował słuchaczy, którzy po spotkaniu mieli wiele pytań do prelegenta.
W najbliższym czasie ukażą się dwa artykuły o powyższej tematyce autorstwa wykładowcy. O ich wydruku będziemy informować na naszym fan page'u: www.facebook.com/tmzsztumskiej/

Szlachta województwa malborskiego w epoce nowożytnej - zapraszamy na wykład

Serdecznie zapraszamy na wykład pt. "Szlachta województwa malborskiego w XVI-XVIII wieku", który odbędzie się 25.09.2015 r. o godz. 17.00 w Sztumskim Centrum Kultury (ul. Reja 13). Prelegentem będzie toruński wykładowca dr hab. Wiesław Nowosad. Serdecznie zapraszamy. 

Plebiscyt 11 lipca 1920 rok

Podczas sesji Rady Miejskiej w Sztumie, która odbyła się 8 sierpnia 2015 r. prezes TMZS Andrzej Lubiński wygłosił okolicznościowy referat z okazji 95 rocznicy plebiscytu. Poniżej zamieszkamy treść referatu:

Referat - Plebiscyt 11 lipca 1920 rok

Nie wszystkie ziemie polskie weszły w skład niepodległej Polski w roku 1918. Poza granicami nowej państwowości była Wielkopolska, Pomorze, Warmia i Powiśle. Od jesieni na Powiślu działała Powiatowa Rada Ludowa składająca się z 34 członków. Główna rolę odgrywali w niej Stanisław Sierakowski, Kazimierz Donimirski, Witold Donimirski, Paweł Nawrocki, Józef Domański , Brunon Świtalski. W dniach 3-5 grudnia 1918 roku miał się odbyć w Poznaniu Sejm Dzielnicowy. Podejmować miał decyzję o przyłączeniu ziem Wielkopolski, Powiśla Pomorza do Polski. Organizowane były wiece w Sztumie, Postolinie, Mikołajkach, Starym Targu na których występowali Stanisław Sierakowski, Kazimierz Donimirski, Witold, August Donimirski. 

Obok Rady Ludowej uaktywniły się Towarzystwa Ludowe, Towarzystwo Kobiet pod wezwaniem św. Kingi, Towarzystwa Młodzieży, Śpiewacze, Towarzystwo Nauczycieli Polaków –Katolików, Towarzystwo Ziemianek. Do czerwca 1919 roku nie było wiadomo do kogo te ziemie będą przynależały. Z niepokojem oczekiwano na decyzje jakie miały zapaść na konferencji w Wersalu. Od zakończenia I wojny Kazimierz Donimirski często rozmawiał z przedstawicielami Rady Żołnierskiej w Malborku, która kierował pan Selge i od niego uzyskał wsparcie i potwierdzenie, że ma zasiadać w starostwie sztumskim, aby załatwiać sprawy polskie. Starosta Walter Auwers musiał liczyć się z Radą Żołnierską i Kazimierzem Donimirskim. O przynależności miał zadecydować plebiscyt ustalony na 11 lipca 1920 roku.

Niemcy przywiązywali dużą wagę do jego przeprowadzenia, na działalność przeznaczyli 300 mln marek, strona polska 30 mln. W tym czasie Polska była zaangażowana w wojnę z Rosją bolszewicką. K. Donimirski dwa razy udawał się do Warszawy w roku 1919 by informować o działaniach na Powiślu. Znalazł się we władzach Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego. W stolicy spotkał się z Sierakowskim, gdy wrócił z Paryża. Tam miał pilnować, aby wychodźcy z Powiśla, Warmii nie głosowali. Chodziło o osoby, które wcześniej opuścili te tereny i mieszkały w innym miejscu dłużej niż pół roku. Na początku 1920 roku jeszcze raz udał się do Warszawy K. Donimirski razem z Heleną Sierakowską, Tadeuszem Odrowskim. Uczestniczył w Radzie Ministrów.

1 lutego 1920 roku utworzył biuro Komitetu Plebiscytowego w Sztumie na ulicy Młyńskiej w domu, gdzie po II wojnie mieszkała nauczycielka Władysława Thiel z rodziną.

Właściwe prace przygotowawcze do plebiscytu rozpoczęły się po przyjeździe do Kwidzyna Komisji Międzysojuszniczej. Wcześniej urzędnicy niemieccy utrudniali prowadzenie agitacji polskiej wykorzystując paragraf konstytucji mówiący o zdradzie stanu. Od lutego organizowano polskie wiece. Informowała o tym „Gazeta Polska dla powiatów nadwiślańskich”. Najczęściej wiece odbywały się w soboty i niedziele.

27 marca 1920 zapadła decyzja o wprowadzeniu nauki języka polskiego i religii w szkołach. Rozpoczęto naukę w 33 miejscowościach. Utworzono również 15 ochronek przedszkoli. Tu ważną rolę odgrywała Helena Sierakowska i ks Władysław Demski. Każde otwarcie ochronki miało uroczystą oprawę, gdyż po poświęceniu przez księży odbywały się popisy dzieci. Tak było w Mikołajkach, Starym Targu, Nowym Targu, Nowej Wsi, Postolinie, Białej Górze oraz Sztumskim Polu. Mąż Heleny Sierakowskiej został konsulem polskim w Kwidzynie.

W sali Strzelnicy w Sztumie odbył się wiec polski pod koniec marca jako protest prześladowań ze strony Niemców i neutralności Komisji Międzysojuszniczej. Uchwalono rezolucję, aby wysłać ją do Paryża, Komisji Międzysojuszniczej do Kwidzyna i rządu polskiego. Po zakończeniu, gdy wracano w stronę rynku zajechała z przeciwnej strony samochodami komisja włoska z gen Pavią, aby zwiedzić Sztum i stwierdzić na miejscu co przedstawiają Niemcy, tj. że  miasto jest niemieckie. Polacy oblegli samochody i wznoszono okrzyki niech żyje gen Pavia. Wszyscy Polacy udali się do koszar, gdzie Włoch miał się zatrzymać, aby zademonstrować polskość Sztumu. Niemcy zorientowali się za późno, a przybywszy na miejsce musieli stać daleko za plecami Polaków. Po odegrani hymnów włoskiego i angielskiego przez orkiestrę zabrzmiała z tysiąca piersi pieśń „Boże coś Polskę”. Dostojni goście słuchali hymnu salutując. Starosta Auwers zacięty wróg polskości musiał zdjąć kapelusz zieleniejąc ze złości. Na rozmowy z Włochem z ramienia Polaków udał się ks. Ludwiczak i Józef Domański -członek Rady Ludowej. Niemcy widząc że wśród Polaków są chorągwie polskie i koalicyjne wdrapali się na strych szkoły i przynieśli starą Reichsfanę z pewnością, aby przypomnieć, że był czas, gdy oni zwyciężali koalicję. Przyrzeczono Polakom różne udogodnienia. Wiec obudził w szerokich kołach ducha polskiego i pokazał jak wielka jest liczba Polaków. Uchwalili Polacy, aby przygotować się do uroczystości 3 maja. 

W sobotę 26 kwietnia w Postolinie grono kobiet pod kierownictwem Marii Donimirskiej, głównej reżyserki, urządziło przedstawienie. Odegrano dwie sztuczki „Czarnoksiężnik i diabeł”, gdzie pan Twardowski choć zapisuje duszę diabłu różnymi sztuczkami oszukuje go i nie pozwala się porwać. „O stworzeniu kobiety” widzieli obecni jak sobie wyobrażają poganie powołanie do życia Ewy. Były śpiewy, deklamacje, amerykańska loteria, wylosowano kozę, gołębie, pudełka na papierosy, materiał na bluzkę . 

27 kwietnia 1920 roku w Postolinie w niedzielę odbył się wiec na Sali pana Stromidla., któremu -przewodniczył Jan Lenga. Ksiądz Kruger z poznańskiego pozdrowił rodaków z powodu wyzwolenia z obcego jarzma. Pan konieczny z Mikołajek scharakteryzował dwulicową politykę niemiecką wspominając o socjalistach i Żydach. W Starym Targu w tym samym dniu pan Śniegocki mówił „O historii ziemi nadwiślańskiej”. Ksiądz Lewandowski o charakterze niemieckim i polskim. Górski o konstytucji 3 maja. W Trzcianie utworzono Towarzystwo Ludowe liczyło 200 osób. Tak samo było w Pierzchowicach członków było również prawie dwustu. W Sztumie 27 kwietnia Towarzystwo Młodzieży „Jedność” urządziło wieczornicę. Był wykład „ O życiu Romualda Traugutta naczelnika powstanie styczniowego w 1863 roku”. 

29 kwietnia w sztumskiej Strzelnicy odbyło się zebranie Towarzystwa Ludowego. Ks Władysław Łęga wygłosił wykład „O czasach przed historycznych Prus Zachodnich”. Słuchacze dowiedzieli się, że tu w najdawniejszych czasach były lodowce sięgające od Szwecji do Karpat, a człowiek sprowadził się 2 tys lat przed Chrystusem. Dodał też, że jego narzędzia obecnie wykopują rolnicy z ziemi i przekazują do muzeum.

Duże wrażenie wywarła manifestacja ludności polskiej z okazji konstytucji 3 maja jaka miała miejsce 2 maja w niedzielę. Ksiądz Władysław Łęga powiedział, że na Powiślu zawsze wierzono w zmartwychwstanie Polski. Przytoczył przepowiednię z 1913 roku mówiącą o zakończeniu panowania władcy ze sztywną ręką, czyli cesarzu niemieckim Wilhelmie. 9 maja odbył się w Sztumie koncert Feliksa Nowowiejskiego w Sali Strzelnicy. Podobnie było, gdy kółka rolnicze z całego powiatu pod kierownictwem Jana Donimirskiego zorganizowały przejazd przez miasto pokazując siłę ekonomiczną chłopów i ziemian.

15 maja na wiecu Towarzystwa Ludowego w Sztumie referat „o znaczenie oświaty” wygłosił ksiądz Lewandowski. Powołano do życia Towarzystwo Czytelni Ludowych. Prezesem został Feliks Morawski. Założono też Towarzystwo gimnastyczne Sokół. Naczelnikiem został Tabernacki, a prezesem Bolesław Osiński.

10 czerwca w Miranach Tabernacki mówił „o aktualnym położeniu politycznym”. 12 czerwca w Sztumie siostry Wanda i Wiktoria Kolwicz deklamowały wiersze „Biała szata” i ”Czaty”. Na poświęceniu chorągwi Towarzystwa św. Kingi w Sztumie 20 czerwca uczestniczyły wszystkie Towarzystwa.  Po mszy świętej miało miejsce spotkanie towarzyskie, które odbyło się w ogrodzie pana Arendta na Sztumskim Polu.

Warto nadmienić, że tereny plebiscytowe odwiedził Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz i Władysław Kozicki .

Do ochrony przed zbrojnymi napaściami bojówek niemieckich strona polska utworzyła Lotne Oddziały Bojowe, którymi dowodził były oficer z niemieckiego wojska Kowalkowski z Malborka. „LOB” liczył 200 członków i dzielił się na sotnie. W Sztumie było 80 członków. Podstawowym uzbrojeniem były tzw laski plebiscytowe, czyli grube kije. Do pierwszego starcia doszło w Kwidzynie 24 maja z bojówka niemiecką. LOB-y polskie rozpędziły niemieckie wiece 3 lipca w Sztumie, 4 lipca w Postolinie i Sztumskiej Wsi. Odpowiedzią niemiecką był napad na przedszkolankę Annę Piotrowską z Postolina (w jej obronie wystąpili bracia Gawrońscy) oraz na dom Władysława Pawelczaka, gdzie wybito szyby, a jeden kamień uderzył niemowlaka leżącego w łóżeczku.

W czasie przeprowadzania plebiscytu 11 lipca nie było żadnych starć. Starano się nie dopuścić do głosowania z powodu błędnego zapisu w nazwisku lub dacie urodzenia osoby chcącej głosować za polską. Niemców wpisywano na listę nawet bez dowodów osobistych. Na listach były też osoby, które już nie żyły. O nieprawidłowościach informowali mężowie zaufania. 

Plebiscyt zakończył się porażką strony polskiej. Na Powiślu za Polską opowiedziało się 4904 wyborców, a za Niemcami 19884. W 22 miejscowościach mieszkańcy opowiedzieli się za Polską gdzie padło ponad 50 % wszystkich głosów. W tych miejscowościach oddano za Polską 2079 głosów, za Niemcami 1296. W gminie Sztum za Polską głosowały następujące miejscowości: Czernin, Cygusy, Górki, Postolin, Ramzy Małe, Ramzy Duże, Michorowo, Zajezierze.

Strona polska złożyła protesty w sprawie plebiscytu do Konferencji Ambasadorów w Paryżu. Niemcy rozpoczęli szykanowanie ludności polskiej,  która głosowała za Polską. Niektórzy ludzie najbardziej zaangażowani w plebiscyt zdecydowali się na opuszczenie Powiśla. Przykładem jest pułkownik August Donimirski - naczelnik Straży Plebiscytowej ze strony polskiej, ponieważ 19 lipca został inspektorem Armii Ochotniczej na Pomorzu.

Andrzej Lubiński

Wykład o pomorskim ziemiaństwie w II RP

Na zaproszenie TMZS z wykładem do Sztumu przyjechał dr hab. Tomasz Łaszkiewicz, który bardzo ciekawie przedstawił temat dotyczący życia codziennego w pomorskich majątkach ziemskich na terenie Pomorza w okresie 20-lecia międzywojennego. Nie zabrakło również wzmianek dotyczących m.in. rodziny Donimirskich. Niespodzianką był niemy film dokumentujący spotkanie tego rodu w willi Witolda i Wandy Donimirskich w Maruszy k. Grudziądza. 

Warto podkreślić, że wykładowca zajmuje się powyższą tematyką w ramach swojej pracy naukowej i jest autorem monografii pt. Ziemiaństwo na Pomorzu w okresie dwudziestolecia międzywojennego - w perspektywie codzienności. 

Wykład o pomorskim ziemiaństwie w II RP - zapraszamy

Serdecznie zapraszamy na wykład o życiu codziennym w pomorskich majątkach ziemiańskich w okresie II RP, który wygłosi dr hab. Tomasz Łaszkiewicz. Odbędzie się on 12.06.2015 (piątek) o godz. 17.00 w Sztumskim Centrum Kultury przy ul. Reja 13. Wstęp wolny. 

Zapraszamy na spotkanie

Skandale, plotki i sensacje sprzed lat w Sztumie - zapraszamy

Zapraszamy na wykład

 

Wykład o gospodarce leśnej w dawnym województwie malborskim

Po raz pierwszy w 2015 r. Towarzystwo Miłośników Ziemi Sztumskiej zorganizowało otwarty wykład dla mieszkańców Sztumu i okolic. Na nasze zaproszenie o gospodarce leśnej Powiśla w epoce nowożytnej opowiedział dr Michał Kargul - prezes kociewskiego oddziału Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Tczewie, autor książki pt. "Abyście w puszczach naszych szkód żadnych nie czynili... Gospodarka leśna w województwie pomorskim w latach 1565-1772". Wykładowca szczegółowo przedstawił informacje na temat leśnictwa w dawnym województwie malborskim. 

Wszyscy uczestnicy spotkania otrzymali po bezpłatnym egzemplarzu rocznika "Teki Kociewskie". Wszystkie egzemplarze można w wersji cyfrowej przeglądać w Kociewskiej Bibliotece Internetowej (http://www.zkp.tczew.pl/czasopisma)

Gościem honorowym spotkania był p. Leszek Czarnobaj - Senator RP.

Wykład "Gospodarka leśna na Powiślu w okresie nowożytnym" - zaproszenie

Serdecznie zapraszamy na wykład pt. "Gospodarka leśna Powiśla w okresie nowożytnym", który wygłosi dr Michał Kargul. Spotkanie odbędzie się w "Sali Czekoladowej" Sztumskiego Centrum Kultury 13 lutego (piątek) o godz. 17:30. Po wykładzie zostanie zaprezentowany po raz pierwszy w Sztumie rocznik "Teki Kociewskie". Serdecznie zapraszamy.

70 rocznica "wyzwolenia" Sztumu w Niepublicznym Gimnazjum w Sztumie

Na zaproszenie Niepublicznego Gimnazjum w Sztumie 29 stycznia 2015 r. Andrzej Lubiński, prezes Towarzystwa Miłośników Ziemi Sztumskiej, uczestniczył w spotkaniu z uczniami szkoły. Społeczność szkolna chciała upamiętnić 70-tą rocznicę wkroczenia wojsk radzieckich do Sztumu i zniszczenia miasta. Prezes Andrzej Lubiński przybliżył zebranym wydarzenia związane z działaniami wojennymi w Sztumie i powiecie sztumskim pod koniec II wojny światowej. Swoimi wspomnieniami podzieliła się również pani Maria Myśliwska z Postolina, która w momencie zajęcia Ziemi Sztumskiej przez Rosjan miała czternaście lat.

O wkroczeniu Armii Czerwonej do Sztumu i zniszczeniu miasta można przeczytać więcej na blogu o historii Sztumu i okolic:

http://ziemiasztumska.blogspot.com/2014/01/wyzwolenie-sztumu-w-1945-r.html

Wystawa pt. Tradycja szlachecka na Powiślu

Towarzystwo Miłośników Ziemi Sztumskiej wspólnie z Młodzieżową Grupą Działania w Sztumie przygotowali wystawę fotograficzną pt. Tradycja szlachecka na Powiślu. W Zespole Szkół im. Jana Kasprowicza w Sztumie prezentowane są aktualne i archiwalne zdjęcia pałaców, dworków i nekropoli szlacheckich z naszego regionu. Wystawę zainaugurowano 13 stycznia 2015 r. lekcją na temat działalności szlachty na ziemi sztumskiej, którą poprowadził regionalista p. Andrzej Lubiński. 

Wystawę do końca stycznia można oglądać przed szkolną biblioteką.